اجزاي کليدي مديريت زنجيره تأمينSCM

يکي از بحث­­هايي که در سال­هاي اخير با گسترش فناوري توجه زيادي به آن شده­است، مديريت زنجيره تأمين (SCM) است. در اين مقاله، سعي شده­است که با ارائه کليتي از اين موضوع، شناختي نسبي در اين رابطه به دست آيد. در اين مقاله، همچنين به جزئياتي مانند اثر شلاقي و تأثير آن در زنجيره تأمين، مديريت موجودي­ها به وسيله فروشندگان (VMI)، تفکيک با تأخير و لجستيک معکوس اشاره شده­است.

مقدمه

شرکت­ها در فضايي که رقابت در آن به شدت در جريان است به دنبال سرعت­بخشي به فعاليت­­ها و عمليات خود مي­باشند. همچنين بحث­هايي نظير جهاني­سازي و گسترش شبکه­هايي مانند اينترنت از موضوعات مهمي هستند که در تأمين منابع، بازاريابي و ديگر مواردي که شرکت­ها با آن درگيرند، اثر گذارند. با گستردگي منابع و افزايش کانال­هاي توزيع مختلف شرکت­ها به تنهايي قادر به توليد و توزيع تمامي قطعات موردنياز و کالاهاي توليدي خود نيستند. در اين حالت، ضرورت دارد که مواد و قطعات از عرضه­کننده­ها تهيه شده و در شرکت­ها با اجراي فرايندي، خروجي حاصل شده در کانال­هاي توزيع وارد شده و به‌دست مشتري برسد. پس بايد زنجيره­اي از شرکت­هاي گوناگون تشکيل شود که با همکاري يکديگر به توليد و عرضه محصول، اقدام کنند. در اينجاست که بحث زنجيره تأمين مطرح مي­شود. شرکت­ها به‌طور روز­افزون به زنجيره­هاي تأمين مي­پيوندند و ترجيح مي­دهند که به‌عنوان بخشي از يک زنجيره تأمين در مقابل زنجيره­هاي تأمين ديگر، رقابت کنند. مي­توان زنجيره تأمين را زنجيره­اي تعريف کرد که همه فعاليت­­هاي مرتبط با جريان کالا و تبديل مواد، از مرحله تهيه مواد اوليه تا مرحله تحويل کالاي نهايي به مصرف­کننده را در بر مي­گيرد. در ارتباط با جريان کالا دو جريان ديگر که جريان اطلاعات و جريان منابع مالي و اعتبارات هستند نيز حضور دارند. شکل 1، الگويي از زنجيره تأمين را ارائه مي­دهد.

با توجه به اين که معمولاً شرکت­ها و اجزا به­طور جداگانه فعاليت مي­کنند و صرفاً خروجي­ها و ورودي­ها آن­ها را باهم مرتبط مي­سازد، ضرورت مديريت زنجيره تأمين احساس مي­شود. مديريت زنجيره تأمين (SCM) را فرايند يکپارچه­سازي فعاليت­هاي زنجيره تأمين و نيز جريان­هاي اطلاعاتي مرتبط با آن، از طريق بهبود و هماهنگ­سازي فعاليت­ها در زنجيره تأمين توليد و عرضه محصول، تعريف مي­کنند.

هزينه­هاي هماهنگي ضعيف بين اعضاي زنجيره تأمين مي­تواند بسيار سنگين باشد. نوسان در طول زنجيره در اثر کمبود اطلاعات و موارد ديگر مي­تواند بسيار زياد باشد. تغيير در سطوح بالاي زنجيره تأمين مي­تواند باعث پديده­اي به نام اثر شلاقي(Bullwhip Effect) شود. به‌طورکلي هرچه شرکت از نظر زمان تحويل (Lead Time) از مشتري نهايي فاصله بگيرد، تغييرات تقاضا بيشتر خواهدبود. به‌واسطه افزايش هزينه­ها و کاهش توان رقابتي شرکت، اين اثر باعث اختلال در زنجيره تأمين مي­شود.

شكل1: الگويي از زنجيره تأمين

 

اجزاي کليدي مديريت زنجيره تأمين

مديريت زنجيره تأمين، موضوعي است که بسياري از عناوين مختلف را دربر گرفته­است و از ابزار کمي و کيفي گوناگوني استفاده مي­کند. در اين مقاله، از دسته­بندي جانسون و پيک که مديريت زنجيره تأمين را به 12 ناحيه مختلف تجزيه کرده­اند استفاده مي­کنيم.

1.موقعيت، جنبه­هاي کيفي و کمي تصميم­گيري در مورد مکان و موقعيت تسهيلات را در بر مي­گيرد. اين حوزه شامل مدل­سازي براي موقعيت تسهيلات، سيستم­هاي اطلاعات جغرافيايي(GIS)، تفاوت­هاي بين کشورها، ماليات­ها و عوارض، هزينه­هاي حمل و نقل، مشوق­هاي دولتي و … است. البته نرخ ارز هم در اين بحث مورد توجه است. در اين حوزه، بايد به امکان دسترسي به منابع و تسهيلات و همچنين به وضعيت بازارهاي هدف شرکت­ها هم توجه شود.

2. لجستيک و حمل و نقل، همه بحث­هاي مربوط به جريان کالا را در زنجيره تأمين در بر مي­گيرد که مي­توان به حمل و نقل، انبارداري، نگهداري مواد و… اشاره کرد. همچنين مي­توان به مواردي در انبارداري و توزيع مثل سيستم فرابارانداز (Cross Docking) که در آن کالاها در محل، بدون انبار شدن،از وسيله نقليه به وسيله ديگر انتقال داده مي­شوند اشاره کرد که باعث کاهش موجودي و هزينه­هاي مرتبط با آن مي­شود. به دليل مباحث پيش­آمده در مورد جهاني‌سازي اين حوزه بيشتر مورد توجه قرار دارد.

3. موجودي و پيش­بيني، شامل مدل­هاي سنتي موجودي و پيش­بيني مي­شود. هزينه موجودي از ساده­ترين مواردي هستند که در زنجيره تأمين قابليت پيش­بيني و کاهش را دارند. يکي از بهترين روش­هايي که مي­تواند به اين امر کمک کند به اشتراک­گذاري اطلاعات در بين اعضاي زنجيره تأمين است. البته بايد توجه کرد که يکي از مشکلات که باعث اختلال در پيش­بيني­ها مي­شود وجود تصميم­گيرندگان مختلف است. چون هريک از اين افراد و شرکت­ها با توجه به شرايط خود تصميم­گيري مي­کنند و ديگر اعضاي زنجيره را مورد توجه قرار نمي­دهند. به‌اين‌خاطر، هماهنگي بين اعضاي مختلف زنجيره تأمين يکي از مهم­ترين وظايف مديريت زنجيره تأمين است.

4. بازاريابي و بازسازي کانال­ها، تفکر بنيادي ساختار زنجيره تأمين است. موجودي­ها بعد کمي روابط در زنجيره تأمين هستند، در حالي که اين حوزه مديريت روابط، مذاکرات و حتي ابعاد قانوني را هم پوشش مي­دهد. موضوعي که اهميت بيشتري دارد نقش مديريت کانال­ها و ساختار زنجيره تأمين در روشن­شدن نقش اثر شلاقي است، که در مقدمه هم اشاره شد.

تقويت تغيير­پذيري تقاضا از سطوح پايين زنجيره به سمت سطوح بالاي زنجيره را اثر شلاقي مي­نامند. بسياري از محققان به اين موضوع اشاره کرده­اند که وجود انبارهاي مرکزي به اين علت است که کارخانه در مقابل تغييرات تقاضا مصون بماند. موجودي اين انبارها مي­تواند باعث انعطاف­پذيري بيشتر در مقابل تقاضاي متغيير شود.

از ميان مواردي که منجر به ايجاد اثر شلاقي مي­شود مي­توان به پيش­بيني تقاضا (پيش­بيني تقاضا بايد با توجه به تقاضاي مشتري نهايي صورت گيرد)، سفارش عمده (شرکت­­ها براي کاهش هزينه­هاي سفارش­دهي، سعي مي­کنند به صورت عمده سفارش دهند)، نوسانات قيمت( تغيير در قيمت کالاها و تغيير در الگوي تقاضاي مشتريان)، زمان تأخير(زمان بين رسيدن سفارش به کارخانه و تهيه و عرضه سفارش) و … اشاره کرد.

بعضي از نوآوري­ها مانند اينترنت، تبادل الکترونيکي داده­ها و… مي­توانند منجر به کاهش اثر شلاقي شوند. اطلاعات موجود و در دسترس اعضاي زنجيره تأمين و سرعت دسترسي به اين اطلاعات مي­تواند پتانسيل خوبي براي کاهش موجودي­ها و افزايش خدمات به مصرف­کننده­ها را ايجاد کند.

مورد موثر ديگر در کاهش اثر شلاقي، مديريت موجودي­ها به وسيله فروشنده­ها (VMI) است. در اين روش که به وسيله فروشگاه­هاي زنجيره­اي وال مارت مشهور شد، عرضه­کننده­ها تصميمات مربوط به موجودي را براي سازمان توليد­کننده مي­گيرند. به‌طور مثال توليد­کننده­هاي مواد شوينده، موجودي کالاي خود را در فروشگاه­هاي عرضه­کننده کنترل کرده و با توجه به مقادير موجود، تصميماتي براي جايگزيني، ارسال يا سفارش موجودي مي­گيرند.

5. مديريت عرضه­کننده­ها و منابع، اين حوزه به سطوح بالاي زنجيره تأمين توجه مي­کند. مواردي مانند تصميم­گيري­هاي توليد يا خريد، منبع­يابي جهاني و… در اين حوزه قرار دارند. اين حوزه، موقعيت عرضه­کننده­هاي شرکت را مورد توجه قرار مي­دهد. همچنين مديريت روابط با تأمين کنند­ه­ها هم در اين مقوله قرار مي­گيرد. بسياري از شرکت­ها ترجيح مي­دهند با بررسي منابع و عرضه­کنندگان بسيار، انتخاب­هاي بهتري در مورد عرضه­کننده­هاي خود داشته باشند. در مقابل شرکت­­هايي هم وجود دارند که ترجيح مي­دهند با عرضه­کننده­هاي کمتر ولي با کيفيت کار کنند.

6. محيط­هاي واسط الکترونيکي و اطلاعات، به کاربرد ديرين فناوري اطلاعات در کاهش موجودي اشاره دارد. اين حوزه به کاربرد تجارت الکترونيک هم مربوط است. تجارت الکترونيک باعث پيدايش علاقمندي­هاي زيادي به بحث­هايي مانند کانال­هاي خرده­فروشي مشهوري نظيرAMAZON.COM يا ابتکاراتي نظير B2B شده­است. به هر حال، تجارت الکترونيک باعث تغييرات بنيادين در مفروضات و ابزار تجارت شده­است.

7. طراحي محصول و معرفي محصول جديد، بحث­هايي مثل مشتري پسند­سازي انبوه، تفکيک با تأخير، مدولاريتي و… را در بر مي­گيرد. امروزه تقاضا براي محصولات متنوع، بسيار زياد است و ضرورت مشتري­ پسندسازي محصولات به چشم مي­آيد براي اين منظور، محصولات بايد براي منطبق شدن با سليقه­هاي مشتريان محلي طراحي مجدد شوند، اما در تفکيک با تأخير ابتدا تقاضا براي محصول و کالا بررسي مي­شود و سپس نسبت به اعمال تغييرات در آن براي سليقه­هاي محلي اقدام مي­شود. براي مثال، اگر مدل اروپايي محصول، داراي فروش قابل قبولي نباشد، ولي در عوض مدل آسيايي اين محصول، فروش خوبي داشته باشد، محصول اروپايي به راحتي قابليت تبديل به محصول آسيايي را دارد و اين عمل باعث مي­شود که حجم انبوهي از محصولات تفکيک­شده روي دست کارخانه باقي نماند.(شکل 2)

شكل 2

در شکل 2، محصولات از ابتدا تفکيک نشده و به‌راحتي براي بازارهاي محلي در صورت عدم موفقيت در بازارهاي ديگر مشتري‌پسندسازي مي­شوند.

8. پشتيباني و خدمات بعد از فروش، از موارد مهمي است که اغلب در شرکت­ها ناديده گرفته مي­شود، در صورتي که يکي از اصلي­ترين نقاطي است كه شرکت با استفاده از آن مي­تواند به موقعيت و اعتبار خود در بازار اضافه کند. ارائه خدمات خوب بعداز فروش باعث وفاداري مشتري و رضايت او از خدمات و کالاي شرکت خواهد شد و به افزايش فروش و در نهايت سود، منجر خواهد شد.

9. لجستيک معکوس و بحث­هاي محيط­زيست، در اثر فشارهاي وارده از طرف مشتريان و قوانين به يکي از موضوعات مهم مديريت زنجيره تأمين تبديل شده­است. لجستيک معکوس را فرايند حرکت و انتقال کالاها و توليداتي مي­دانند که در زنجيره تأمين قابل برگشت هستند. يکي از مباحث لجستيک معکوس بازيافت مواد است که در افزايش ارزش اقتصادي و کاهش ضايعات نقش دارد. شکل 3، نشان مي­دهد که محصولاتي که در لجستيک معکوس باز مي­گردند تحت چه عنواني مي­توانند به زنجيره بازگردند يا به‌طور کلي حذف شوند.

شکل 3: گزينه­هاي بازيافت محصول

همان­گونه که در شکل هم مشاهده مي­شود، محصولي که مشتري برگشت مي­دهد مي­تواند در صورتي که سالم باشد مورداستفاده مجدد قرار گيرد، يا در صورت داشتن خرابي تعمير شده دوباره در سيستم توزيع قرار گيرد. اگر محصول، احتياج به نوسازي و اضافه کردن موارد جديد داشته باشد، به مرحله مونتاژ محصول مي­رود و اگر قطعه­اي داراي مشکل بود، قطعه جايگزين شده و دوباره توليد مي­شود. در صورت وجود اشکال در قطعه، قطعه­برداري انجام مي­شود و اگر قابليت تعمير وجود نداشته باشد، به‌عنوان مواداوليه به اولين مرحله زنجيره مي‌رود، اما اگر به‌عنوان مواد اوليه نتوان از آن استفاده كرد، در اين حالت شرکت مجبور است آن را به‌عنوان ضايعات ثبت کند.

10. منبع­يابي خارجي و پيمان­هاي استراتژيک با رشد سريع تعداد عرضه­کننده­ها و تأمين­کننده­ها بررسي روابط با آن­ها اهميت پيدا کرده­است. البته در مورد شکست چنين پيمان­هايي بايد به اين نکته اشاره کرد که در بستن آن­ها بايد نهايت دقت را به خرج داد که ناکامي در آن­ها موجب خسارت غير­قابل جبراني به شرکت مي­شود.

11. مشوق­ها و سنجه­ها، سنجش­ها و ديگر مباحث اقتصادي و سازماني را در بر مي­گيرد. همچنين موضوعاتي مانند الگوبرداري صنعتي و سنجش در زنجيره تأمين را نيز در بر مي­گيرد. در الگوبرداري مي­توان از پيشرفت شرکت­هاي ديگر به ­عنوان الگو استفاده کرده و تلاش کرد که به آن سطح از عملکرد ارتقا يافت.

اين موضوعات مي­توانند موجب حرکت و پيشرفت شرکت شوند. همچنين موضوعات بسياري در مورد سنجش عملکرد و بهبود زنجيره تأمين وجود دارند که بايد به آن­ها پرداخته شود.

12. موضوعات جهاني، در آخر بايد به اين حوزه هم اشاره کرد که تمام موارد و نواحي ذکر شده در مقياس جهاني را در بر مي­گيرد. براي مثال، مي­توان به دسترسي به فناوري­هاي نوين، استراتژي­هاي فروش جهاني شرکت­ها، کيفيت بالاي محصولات در بازارهاي جهاني، قيمت پايين مواد، نياز به حضور در بازارهاي بين­المللي و … اشاره کرد. جهاني­سازي و سازمان­هاي بين­المللي تجاري در سطح جهان باعث شده­اند که اين حوزه در چند سال اخير موردتوجه قرار گيرد.

نتيجه­گيري

مديريت زنجيره تأمين(SCM)، موضوعي است که در عرصه عمل و تحقيقات، در حال گسترش است. در اين مقاله، سعي کرديم 12 حوزه­اي که در مطالعات و تحقيقات در مورد مديريت زنجيره تأمين وجود دارند را بررسي کنيم. با وجود اين که به‌نظر مي­رسد اين 12 حوزه متفاوت باشند، همگي به ماهيت يکپارچه مسئله مربوط مي­شوند. بنابراين بايد تمامي موارد را در زنجيره تأمين با ديدي يکپارچه نگريست و به آن توجه کرد.

شرکت­هايي که در محيط جهاني، فعاليت مي­کنند با مشتريان و عرضه­کنندگان متفاوتي سروکار دارند که نياز است موجودي­هاي خود را با روش­هاي جديد مديريت كرده و کانال­هاي خود را تا حد امکان، بازسازي کنند.

در پايان بايد توجه داشت که اينترنت، پايه­ها و مفاهيم را در سطح تجارت به صورت بنيادي، تغيير داده­است. بنابراين لازم است شرکت­ها، اين پديده جديد را بشناسند و عکس­العمل مناسب را در قبال آن بروز دهند و از آن به عنوان ابزاري براي مبادله سريع اطلاعات در زنجيره تأمين و تسريع اين زنجيره بهره­مند شوند.

منابع:

1. M . Eric Janson & David F.pyke . (1999). Supply chain management . The School of Business . hanover .

2. Joerg Nienhaus, Arne Ziegenbein & other . How human behaviour amplifies the bullwhip effect – a study based on the beer distribution game online . Centre for Enterprise Sciences (BWI), Swiss Federal Institute of Technology (ETH) Zurich, Zuerichbergstrasse 18, 8028 Zurich, Switzerland .

3. Rebecca A. Morgan . (2005) . Inventory: Friend or Foe? . Fulcrum ConsultingWorks, Inc.

4. Jeffrey Jackson . Effectively Implementing Vendor Managed Inventory . North American Supply Chain ManagerPioneer Standard Electronics, Incorporated .

5. Dragana Makaji?-Nikoli?, Biljana Pani?, Mirko Vujo?evi? . BULLWHIP EFFECT AND SUPPLY CHAIN MODELLING AND ANALYSIS USING CPN TOOLS . Operations Research Laboratory Jovan Petric, Faculty of Organizational Sciences, University of Belgrade .

6. Matt Waller . M. Eric Johnson & … . VENDOR-MANAGED INVENTORY IN THE RETAIL SUPPLY CHAIN . www.datalliance.net